Wisselende Wereldbeelden

Het 'Impressionisme' is hier te beschouwen als metafoor voor 'anders kijken' en 'vernieuwend denken'. Gedurfd en fris, kleurrijk en vol inspiratie. We zijn dermate gewend geraakt aan onze structureren en context, dat we ons hier nauwelijks van los kunnen denken. Vanuit een nieuw perspectief ziet datgene dat we altijd deden er opeens hopeloos verouderd uit. 'Omdenken', loskomen van vaste patronen, tijd voor verwondering. Het begint bij bewustwording en beweegt dan naar inspiratie. Nieuw bouwen, op een stroom van verandering. We leven vanuit bestaande conventies. Verwondering, de frisse blik en tintelende blijdschap zijn ver van ons komen staan. Toch is dat wereldbeeld niet persé ver weg. Het is onze manier van kijken. Vanuit onze processenwereld (systeemwereld) weer terug naar de bedoeling, dat als onze maatschappelijke opgave. We willen vernieuwingen vaak vanuit het bestaande systeem initiëren en bereiken, wat feitelijk onmogelijk is. Control en repetitie als zichzelf in stand houdende reflexen houden inspiratie en vernieuwing op grote afstand. Er ligt een nieuw wereldbeeld in ons besloten, mits we onze kijk op de zaken veranderen.

Wisselende Wereldbeelden door Jan Willem Zeelenberg

Persoonlijke boeken Top 10

Inleiding persoonlijke boeken Top 10

Een enorme boekenlezer ben ik niet en als ik een boek lees, maak ik meestal niet enorm veel meters tegelijk. Ik ben meer een kort stukjes lezer. Een boek heel wat keren wegleggen en weer pakken, totdat het uiteindelijk toch uit is. Daarbij bestaat een groot deel van mijn boeken uit kleurrijke boeken over Impressionisme en specifieke schilders. Literaire boeken zijn aan mij sowieso niet besteed. Sowieso doe ik niet aan non-fictie (welke uitspraak zeker iets zegt over hoe ik naar de nummers 1 en 10 uit onderstaande lijst kijk). Zo herinner ik me het lezen van 'De Ontdekking van de Hemel' van Mulisch, dat ik destijds zelfs drie keer terug moest brengen naar de bibliotheek, om later opnieuw te lenen en weer verder te kunnen lezen. Ik deed daar meer dan een jaar over. Toch ga ik niet op vakantie zonder boek, meest een biografie. Er zijn daarbij boeken die er voor mij toe doen en er bovenuit schieten in al die jaren. In het kader van de uitspraak 'Toon me je boekenkast en ik zeg je wie je bent' vind je hieronder m'n persoonlijke Top 10 boeken (net zoals ik een albums Top 10 samenstelde: klik hier). 

Bijgewerkt: maart 2023

1. Het Grote Johannes Evangelie - Jacob Lorber (10 delen)

Het 'Grote Johannes Evangelie' is met grote afstand het meest indrukwekkende dat ik ooit gelezen heb, lees en zal blijven lezen. Voor mij betreft de kroon op al het andere. Of, zoals de econoom Ernst Schumacher ooit omschreef: '(Ze) bevatten veel vreemde dingen die onaanvaardbaar zijn voor de moderne mentaliteit, maar tegelijkertijd zo'n overvloed aan hoge wijsheid en inzicht dat het moeilijk zou zijn om iets te vinden dat indrukwekkender is in de hele wereldliteratuur'. Ik heb de 10 boeken al een aantal keren gelezen, sinds ik ze rond de millenniumwisseling op het spoor kwam. De boeken vertellen van dag tot dag het verhaal van Jezus in de drie jaar dat hij als leraar door Israël trok. De opzet volgt in zekere zin het Bijbels Evangelie van Johannes. Deel 1 begint dan ook met een uitleg van de toch wat summiere eerste teksten die in het Bijbelboek te vinden zijn. Wie daar doorheen kan lezen, komt in een toegankelijk dagverslag van het leven van Jezus, dat ik direct op een lichte wijze in mijn hart sloot. Van augustus 1851 tot aan zijn dood in de zomer van 1864 schreef de Duitse musicus Jacob Lorber deze indrukwekkende reeks van zo'n 5.500 bladzijden, later uitgegeven in 10 delen. De totstandkoming is bijzonder, want hij hoorde een innerlijke stem die hem aanzette om te gaan schrijven. Iedere dag schreef hij precies datgene op wat hij innerlijk hoorde. Die innerlijke stem sprak in de eerste persoon, als Jezus zelf dus. Voor mij is dit, vanuit mijn enorme liefde voor de persoon Jezus, de grootste schat in boekvorm, vol licht, liefde en wijsheid.  

2. Monet or the Triumph of Impressionism - Daniël Wildenstein (1996)

De succesvolle Franse kunsthandelaar Daniël Wildenstein hoorde bij de buitencategorie researchers. Als kunsthistoricus publiceerde hij eerst tussen 1976 en 1992 de vijfdelige oeuvre catalogus met alle opgespoorde schilderijen van Claude Monet, door hem voor alle komende generaties op volgorde genummerd. Die oeuvre catalogus is een indrukwekkend basiswerk, net zoals hij ze maakte van de schilders Manet, Courbet en Gauguin. In 1996 volgde zijn ultieme biografie 'Monet or the Triumph of Impressionism'. Als Monet-kenner en in bezit van een heel aantal boeken over deze toonaangevende schilder durf ik te stellen, dat dit boek van Wildenstein de beste Monet biografie ooit gemaakt is. Als je het rijk geïllustreerde verhaal leest over deze artistieke vernieuwer, voel je in alles dat er een onwaarschijnlijke research onder de teksten ligt. Daniël heeft zich enorm ingeleefd in Claude Monet, aan de hand van vele brieven, schilderijen, historische context en plaatsen waar hij werkte. Een must-have voor iedere kunstliefhebber. Het enige dat nog ontbreekt is een vertaling in het Nederlands. 

3. John Lennon - Philip Norman (2008)

In deze top 10 staat van één en dezelfde schrijver zowel deze biografie van John Lennon als die van Paul mcCartney op plaats 8. Philip Norman is niet alleen een goede schrijver, maar (zoals het een biograaf betaamd, je las het hierboven al) ook een enorm goede researcher. Voor deze ultieme biografie van John Lennon deed hij 3 jaar onderzoek. Hij leverde ruim 800 bladzijden op met het levensverhaal van deze wereldberoemde oprichter van the Beatles. Naast zijn muzikale genialiteit spreekt uit alles zijn enorm complexe karakter en persoonlijkheid. Alles komt erin langs. De drop-out op school, de tegendraadse sarcast, de hechtingsproblematiek doordat zijn ouders geen ouders voor hem waren, zijn afstotende sarcasme en woede, maar ook zijn grote gevoel voor kunst, poëzie en vooral muziek. Hij was één van belangrijkste kunstenaars van de 20e eeuw, die bleef zoeken naar rust en dit zelden vond. Het leverde uitwassen op als seksuele ongeremdheid en bovenmatig drugsgebruik. Zijn gevoeligheid lag verstopt onder een harnas van bijtende humor. Juist deze rebel moest zich begin jaren zestig als Beatle een imago van onberispelijkheid en conformisme aanmeten. Dat dit gedurende de Beatles jaren steeds meer ging knellen, is bekend. Zijn publieke uitspattingen met Yoko doen de wenkbrauwen fronzen, maar benadrukken zijn markantheid. Net zo verrassend was zijn 'pensioneren' in 1976, toen hij huisvader werd die dagelijks met name gericht was op hun zoontje. Muziek maken voor de massa verdween volledig en daarmee ook een groot deel van zijn innerlijke strijd. Juist toen hij vanuit hernieuwde energie in 1980 weer muzikaal zelfbewust naar buiten trad, kwam er een abrupt einde aan zijn woelige leven. Philip Norman leverde met dit werk een net zo'n goed doortimmerd en vlot geschreven werk af als de biografie van Paul mcCartney. Waarom deze toch hoger staat in mijn persoonlijke top 10 heeft alles te maken met de enorm schreeuwende en ongeremde tegenstellingen in de persoon van John Lennon, die deze levensbeschrijving zo'n boeiend epos maken.  

4. De meeste mensen deugen - Rutger Bregman (2019)

Soms is het ook echt het moment en de plaats waar je een boek leest, die extra kleur geven aan de tekst. Dit boek van Rutger Bregman las ik op vakantie in Sicilië, waar we 1,5 week op een locatie verbleven met onovertroffen uitzicht over de Middellandse zee (klik hier). Dit boek van de Nederlandse journalist zoekt en vindt in psychologie, economie, biologie en geschiedenis de bewijzen dat de mens in basis juist goed is. Dit in tegenstelling tot het beeld, dat vaak primair wordt geschetst. 'De meeste mensen deugen' gaat over de positieve veerkracht en inborst van de mens. Rutger bouwt zijn bestseller geraffineerd op vanuit een holistische opzet, waarbij hij zelfs helemaal aan het begin van de beschaving start, toen jagers de eerste landbouwers werden. Intrigerend zijn ook de bewijzen dat bombardementen op steden in de tweede wereldoorlog, zowel aan Engelse als Duitse kant, het moreel van de bevolking geenszins braken. Daarbij heeft hij het zich niet gemakkelijk gemaakt. Het boek van meer dan 500 bladzijden bestrijkt diverse tijden en werelddelen. Er spreekt bovenal beschaving uit, mensen zijn te vertrouwen. Rutger ontkracht aan de hand van onderzoeksjournalistiek uitkomsten van psychologische experimenten, die juist als uitkomst hadden dat de mens een beest werd. Ook al is het laatste deel waarin Bregman aansluiting zoekt bij nieuwe manieren van democratie, zorg en detentie veel dunner, het overkoepelende beeld van deze heerlijke page-turner is prettig positief en sterk onderbouwd.  

5. Here, There and Everywhere - Geoff Emerick (2006)

Over The Beatles zijn onwaarschijnlijk veel boeken verschenen. Toch is juist dit in die veelheid een uniek boek, juist omdat het is geschreven door de innovatieve geluidstechnicus van The Beatles zelf. Geoff Emerick werd op 16-jarige leeftijd bij EMI aangenomen als assistent-engineer in de Abbey Road studio's. Op zijn tweede werkdag in september 1962 was hij getuige van de opname van hun eerste single: 'Love me Do'. Hij werd hun lead engineer in 1966, toen ze het experimentele 'Revolver' gingen opnemen. De begaafde engineer wist opnametechnieken vanuit experiment net zo te stretchen als The Beatles popmuziek naar nieuwe hoogten brachten. Dat werken aan Revolver bleek de opmaat voor 'Sgt Pepper's Lonely Hearts Club Band', waarbij Geoff los kon gaan met experimenteren bij het opnemen en het vormgeven van de sound. In dit boek 'Here, There and Everywhere' lees je van binnenuit hoe  legendarische albums vorm kregen. Om dit boek op waarde te kunnen schatten, is het natuurlijk handig als je Beatles-fan bent, zelf een instrument speelt en ook enige ervaring hebt met de uitdagingen rond opnemen. Geoff Emerick had uiteraard een ghost-writer van dit boek, de muziekjournalist Howard Massey. Dat het uitkomen van dit boek behoorlijk wat discussie opleverde onder Beatles kenners, neem ik daarbij voor kennisgeving aan. Dat niet alles zou kloppen, doet wat mij betreft geen afbreuk aan dit heerlijke inkijkje, alsof je er zelf bij was toen die legendarische albums in de studio vorm kregen.  

6. Michiel Romeyn - bepaal jij dat? - Robert Lagendijk (2022)

Robert Lagendijk is auteur, journalist en fotograaf. Zo schrijft hij voor de Vpro-gids over muziek en is daarnaast fotograaf voor onder andere de NPO. Deze Robert Lagendijk schreef de biografie over de artistiek bijzonder markante Michiel Romeyn. Hij doet dit aan de hand van een aantal geweldige anekdotes van één van deze creatieve breinen van het absurde 'Jiskefet'. Je moet wel van 'Jiskefet' houden om dit boek zo te waarderen, dan wel minimaal een corresponderend gevoel voor absurdisme hebben. Wat mij betreft levert het prachtige beelden op, zoals op z'n brommer bij oma in Zeeland. De anekdotes over Rijk de Gooyer en Hazes zijn onovertroffen. Om over de in Spanje pannen schietende gekkigheid met Jiskefet collega Herman Koch nog maar te zwijgen. Deze biografie geeft een bijzondere kijk in het hoofd van Michiel Romeyn aan de hand van een heel aantal korte verhalen. Michiel Romeyn is one in a million, een volstrekt anders denkende geest, die door zijn associatievermogen in veel een absurde sketch ontwaart. Bovenal is hij als nauwlettend observator een geweldig acteur, om de eenvoudige reden dat hij niet speelt maar volledig in de persoon die hij uitbeeldt over kan gaan. De anti-held won er bij zijn eerste filmrol zelfs een Gouden Kalf mee. De ondertitel van het boek ('Bepaal jij dat?') verwijst uiteraard naar de zeer ongemakkelijke Jiskefet-sketch, waarin de Amsterdamse proleten Johnny en Willie een boekenwinkel terroriseren. Je krijgt 'm er hier gratis bij: klik hier. 

7. De Geschiedenis van het Westland - Jaap van Duijn (2020)

Jaap van Duijn studeerde economie in Rotterdam en Illinois. Door zijn onderscheidende talent en werklust promoveerde hij tot (buitengewoon) hoogleraar. Het meest bekend werd hij als topman van de Rotterdamse beleggingsmaatschappij 'Robeco', waar hij tot zijn pensioneren in 2005 werkzaam was. Hij was er eindverantwoordelijk voor de beleggingen. Jaap van Duijn weet wat boeken schrijven is, want hij schreef 11 boeken over economie. Zijn scherpe geest maakte hem ook columnist in NRC, Algemeen Dagblad en de Telegraaf. Juist deze Jaap van Duijn had als geboren Westlander de wens om na zijn pensioneren een boek over de geschiedenis van zijn geboortestreek te schrijven. Uiteraard was er al veel geschreven over de historie van deze streek, maar die boeken gingen altijd over specifieke onderwerpen. Zoals over de tuinbouw, een specifiek dorp, de geschiedenis van een familie, etc. Jaap zag het gat in de markt want er ontbrak één boek dat de hele geschiedenis van Westland omvat. Hij besloot het te schrijven en dat is dit indrukwekkende boek 'Geschiedenis van het Westland' geworden. Het is een rijk geïllustreerd boek van ruim 400 bladzijden op groot formaat, waarin hij de lezer in 22 hoofdstukken van de vroegste geschiedenis meeneemt naar het heden. Dit boek biedt daardoor een mooie combinatie tussen algemene geschiedenis en streekhistorie. Pas 10 jaar na zijn pensioneren had Jaap eindelijk de tijd om zich gedurende vijf jaar te richten op dit project en dan met name in de wintermaanden. Zelf heb ik in 2019 na research het verhaal geschreven over de familie van mijn oma van moeders kant: klik hier. Daar zat behoorlijk tijd in, maar is volstrekt kinderspel vergeleken bij de pièce de résistance die Jaap van Duijn met dit boek heeft verwezenlijkt. Kortom, een terechte 7e plaats. 

8. Paul mcCartney - de biografie - Philip Norman (2016)

Philip Norman schreef jarenlang als muziekjournalist voor The Times artikelen over de bekendste popsterren. Hij interviewde vele van hen. Zijn specialiteit daarnaast werd het schrijven van biografieën, zoals over Elton John, Mick Jagger, Buddy Holly, Eric Clapton, Jimi Hendrix én in 2008 John Lennon. Als generatiegenoot van The Beatles had hij ze in de jaren 60 al eens kunnen interviewen. In eerste instantie had hij Paul McCartney in die Beatles jaren op een voetstuk staan. Maar Paul viel voor Philip van dat voetstuk toen hij trouwde met Linda en hij solo verder ging. In zijn uitgebreide voorwoord in dit boek vertelt Philip daarbij hoe hij eind jaren 70 de bekende biografie over The Beatles (Shout!) schreef. Zijn conclusie daarin was dat John Lennon artistiek drie kwart van The Beatles voor zijn rekening nam. Flauwekul uiteraard, wat de journalist later zelf ook is gaan inzien. Paul McCartney wilde hij in die jaren niet spreken, zelfs niet die keer dat Paul contact met hem probeerde op te nemen na een interview van Philip met Yoko Ono. Toen Philip jaren later de biografie voor John Lennon ging schrijven, vroeg hij of Paul per e-mail een aantal vragen wilde beantwoorden. Hij verzekerde Paul dat het dit keer geen anti-Paul boek zou worden. Tot zijn verrassing beantwoordde Paul inderdaad al zijn vragen. Philip Norman kreeg steeds meer zicht op het muzikale genie dat Paul McCartney was, besloot uiteindelijk de stoute schoenen aan te trekken en de biografie over Paul te gaan schrijven. Hij vroeg Paul om z'n stilzwijgende toestemming hiervoor, waardoor deuren voor hem geopend zouden worden die voor anderen tot dan toe gesloten waren gebleven. Het leverde in 2016 deze dikke pil van bijna 900 bladzijden op, een geweldige biografie van één van de grootste muzikale talenten aller tijden. 

9. World Impressionisme - diverse schrijvers (1990)

Dit rijk geïllustreerde boek op tafelformaat uit 1990 plaatst in ruim 400 bladzijden de Impressionistische beweging van eind 19e eeuw in wereldwijde context. In 13 essays vertellen kenners over de Impressionistische ontwikkeling en schilders in respectievelijk Frankrijk, USA, Groot Brittannië, Canada, Australië, Japan & verre oosten, Italië, Spanje & Latijns Amerika, Nederland & België, Scandinavië, Zwitserland, Oostenrijk & Duitsland en Rusland & Oost Europa. Het boek is een ware schatkamer voor de liefhebber, want ieder land kent vanuit die bloeiperiode toonaangevende ook schilders die buiten die landen nauwelijks bekend zijn. Bijzonder om te zien hoe 'connected' de wereld toen toch eigenlijk ook al was. Want de inspiratie van dit nieuwe schilderen dat in Frankrijk ontstond, verspreidde zich snel over de hele wereld, tot in het verre Australië aan toe. En in ieder land waren er getalenteerde schilders die er hun eigen signatuur mee vormgaven. In mijn brede verzameling kunstboeken over Impressionisme mag dit boek daarom zeker niet ontbreken in deze top 10.

10. De Jeugd van Jezus - Jacob Lorber

Na mijn lofuiting over 'Het Grote Johannes Evangelie' van Jacob Lorber op de eerste plek in deze Top 10, mag dit boek 'De Jeugd van Jezus' natuurlijk ook niet ontbreken. Dit boek was voor mij namelijk de richtingaanwijzer naar dat 10-delige evangelie. Onder het laatste hoofdstuk uit deze 'De Jeugd van Jezus' staat namelijk in de enige voetnoot die het boek kent, dat ook in 'het Grote Johannes Evangelie' enkele episoden uit de jeugd van Jezus te lezen zijn. Zo kwam van het één het ander. Ook dit losse boek werd door een innerlijke stem aan Jakob Lorber gedicteerd. Zijn bijnaam werd niet voor niets 'schrijfknecht van God'. Vanaf 22 juli 1843 schreef Jacob dagelijks de teksten voor dit boek, zoals hij ze in zijn binnenste hoorde uitspreken. 'De Jeugd van Jezus' start vanaf het moment dat Maria bij Jozef kwam wonen en loopt door tot het moment dat de 12-jarige Jezus in de tempel werd gevonden. Die laatste gebeurtenis kennen we uiteraard vanuit de bijbelse evangeliën van Mattheüs en Lukas. Dit boek is geschreven vanuit het perspectief van Jakobus, één van de zonen van Jozef.  'De Jeugd van Jezus' is net als 'Het Grote Johannes Evangelie' naar taal zeer toegankelijk geschreven. Voor hen die het kunnen aanvoelen omvat ook dit boek een waardevolle schat aan lichtende kennis. Het boek omvat 300 korte hoofdstukken, waarbij ik die laatste twee echt vaak heb herlezen. Die vormen namelijk het zicht op de ontbrekende brug tussen zijn 12e en 30e jaar, met een prachtige diepe levenswijsheid als lichte kern.  

Tijd vol verandering

Realiseer je dat het impressionisme niet geheel toevallig in een tijd vol grote (maatschappelijke) veranderingen ontstond. Het was de tijd van de industrialisatie. De Stoommachine, fabrieken verrezen, gebruik van staal nam een grote vlucht. Het spoornet werd aangelegd, waardoor dagtoerisme ontstond. Onder supervisie van architect Haussmann werd het oude Parijs gesloopt en herrees een nieuwe mondaine stad, vol brede boulevards, ruimte, openheid en lichte kleuren.

Het zat ook in kleinere dingen, die tijd vol verandering. Tot voor kort waren er alleen ronde verfkwasten. Door toepassing van het metalen verbindingsstuk, zoals wij dat als vanzelfsprekend kennen, ontstond een plattere verfkwast. Hierdoor werd een andere vorm van schilderen mogelijk. Een andere uitvinding die grote impact had op de nieuwe schilderkunst was die van de verftube. Schilders voor hen waren letterlijk gebonden geweest aan zijn atelier. Met verf in tubes en een inklapbare schildersezel konden ze schilderden op iedere locatie: plein-air. En wat ze in eerste instantie schilderden was de vooruitgang, het nieuwe straatbeeld. Treinen, nieuwe bruggen en plaatsen buiten Parijs. Zoals Argenteuil, verderop aan de Seine, dat met de nieuwe stoomtrein bereikbaar werd.

Eduard Manet, Railroad (1873)

  Claude Monet, Railway Bridge at Argenteuil (1873)

Claude Monet, Regatta at Argenteuil (1872)

 

 Pierre Auguste Renoir, the Great Boulevards (1875)

 Gustave Caillebotte, Pont de l'Europe (1882)

 Camille Pissarro, Boulevard Montmartre Spring (1897)

Wie je bent en was

Als de appel rijp wordt, is het nog precies dezelfde appel als (de onrijpe van) kort daarvoor. Toch is er wel degelijk iets veranderd: de 'zijnswijze'. Het harde vruchtvlees werd zacht, eetbaar. Deze rijpheid als logisch vervolg in de groei, en als vervolmaking van de fase ervoor.

Ik denk dat een overeenkomstig beeld ook voor de mens kan gelden. Ieder mens kent moeilijke perioden, waarin je terug wordt geworpen op innerlijke werking. En soms is zo'n periode voltooid. Je voelt het draaien; de nieuwe fase dient zich aan, als logisch gevolg en veruiterlijking van die innerlijke werking. Neem dan geen afstand van dat wat achter je ligt, want juist daarop stoelt het nieuwe. De rijpheid, die tot openheid leidt, plaatst het voorgaande in perspectief, als sublimatie.

Wat ik er (de afgelopen jaren) van begrepen heb, is dat je nooit weg moet kijken van wat voorbij is. In het verleden had ik de sterke neiging om niet om te kijken: altijd alleen 'voorwaarts'. Nu combineer ik die voorwaartse kracht met het doorleefde besef, dat juist de ware verbinding met het voorbije inzicht en balans in zich meedraagt. Deze nieuwe 'zijnswijze' wordt erop gebouwd.

Appels in Kom (Toon Hermans)